Döngüsel ekonominin lineer ekonomiden farkı nedir?

1.3.1 Yeni hammaddede kullanımından değerin korunmasına

Döngüsel ve lineer sistem, değer yaratımı veya korunması biçimleriyle birbirlerinden ayrılırlar. Lineer bir ekonomi geleneksel olarak “al-yap-at” planını takip eder. Bu, hammaddelerin toplandığı, daha sonra nihayetinde atık olup elden çıkarılana kadar kullanılacak ürünlere dönüştürüldüğü anlamına gelir. Bu ekonomik sistemde değer mümkün olduğu kadar çok ürün üretip satarak yaratılır.

Döngüsel ekonomide başka neler var? Döngüsel ekonomi 3R “ana eylemleri” azalt, tekrar kullan ve geri dönüştür ilkeleri tarafından yönetilen ve atıkların azaltılması, işlenmemiş kaynak tüketiminin azaltılması gibi çok çeşitli eylemler içerir. Kaynak kullanımı en aza indirilir (azaltılır). Ürünlerin ve parçaların yeniden kullanımı maksimize edilir (yeniden kullanılır). Ve en az diğerleri kadar önemli son adım olarak da hammaddeler yüksek bir standarda göre yeniden kullanılır (geri dönüştürülür). Bu, paylaşılan arabalar gibi daha fazla kişiyle bir ürünün kullanılmasıyla yapılabilir. Ürünler hizmetlere dönüştürülebilir, Spotify gibi CD yerine dinleme lisansı satılabilir. Bu sistemde değerin korunmasına odaklanılarak değer yaratılır.

Şekil 1: Hammaddelerin döngüsel ekonomide yeniden kullanımı (PBL, 2019a)

1.3.2. Eko-verimlilikten eko-etkinliğe

Döngüsel ekonomi ile lineer ekonominin sürdürülebilirlik perspektifleri farklıdır. Doğrusal bir ekonomide sürdürülebilirlik üzerinde çalışırken ana konu eko-verimliliktir. Yani, aynı miktarda çıktının ekolojik etkisini azaltmak anlamına gelir. Böylece sistemin aşırı yüklenmesi geciktirilir ve zamana yayılır. (Di Maio, Rem, Baldï, and Polder, 2017). Döngüsel bir ekonomide ise sürdürülebilirlik sistemin eko-etkinliğinin arttırılmasında aranır. Böylece ekolojik etki en aza indirilir hatta daha da ötesine geçilir ve ekolojik, ekonomik ve sosyal olarak artı değer yaratılır (Kjaer, Pigosso et al. 2019).

Şekil 2: Eko-etkinlik ve eko-verimlilik arasındaki fark (EPEA GmbH, 2013)

Eko-etkinliği sağlamak için artık akışlar, malzemenin orijinal işleviyle aynı (işlevsel geri dönüşüm) veya daha da yüksek (ileri dönüşüm) bir işlev için yeniden kullanılmalıdır. Sonuç olarak değer tamamen korunur ve hatta artar. Örneğin beton öğütülerek granül haline getirilir ve aynı veya daha güçlü bir duvarı tekrar üretmek için kullanılır. Bu durum lineer ekonomide farklıdır. Eko-verimli bir sistem tipik olarak aşağı dönüşüm üzerinde çalışır: ‘a’ ürününün bir parçası, malzemenin değerini düşüren ve malzeme akışının tekrar kullanımını zorlaştıran düşük kaliteli bir uygulamada yeniden kullanılır. Örneğin beton kalıntıları yol yüzeyindeki asfaltta kullanılır (Bocken, Bakker & De Pauw, 2015; Ellen MacArthur Foundation, 2014).

1.3.3. Lineer ve döngüsel ekonomi arasındaki fark