Döngüsel Ekonomi İçin Kategorizasyon Sistemi
1.4.1. Değer Piramidi
Şirketlerin döngüsel iş modellerini ve stratejilerini uygulamalarına destek olmak için geliştirilen Değer Piramidi (Value Hill) Circle Economy tarafından Sustainable Finance Lab, Nuovalente, TUDelft, ve het Groene Brein tarafından geliştirildi.
Değer Piramidi bir ürünün 3 ana yaşam döngüsü (kullanım öncesi, kullanım sırası ve kullanım sonrası) üzerine kuruludur. Şirketlerin kendilerini piramide konumlandırmalarını sağlar ve süreçlerindeki boşlukları keşfetmelerine olanak tanır.
Değer Piramidinin tepesi, ürünün değerinin en yüksek olduğu yerdir. Dolayısıyla amaç, katma değeri koruyarak ürünün aynı zamanda kullanım aşaması da olan bu noktaya yakın kalmasını sağlamaktır.
Ürün üretim aşamasında değer kazanır ve bu değer piramidin tepesinde en üst seviyeye ulaşır. Bu aşama, ürünü maksimum değerle tepede mümkün olduğunca uzun tutmak için çok çeşitli döngüsel stratejilerle doludur.
Kullanım aşamasından sonra, ürün yokuş aşağı inerken değer kaybına uğrar. Ürünlerin değer kaybını mümkün olduğunca yavaşlatmak için her aşamada üründen geri kalan değerin bir üst aşamaya beslenerek geri kazanılması hedeflenir.
Ürünlerin değer piramidindeki dolaşımları, dört farklı kategorideki döngüsel iş modeliyle desteklenir;
1- Döngüsel Tasarım Modelleri: Bu iş modelleri kullanım öncesi ve tasarım aşamasına odaklanır. Amaç, kullanım aşamasını uzatmak ve ürünlerin döngüsel kaynak verimliliğini artırmaktır.
2- Optimal Kullanım Modelleri: Bu iş modellerinin amacı ürünlerin ömrünü uzatmak ve kullanım aşamasını optimize etmektir. Değer piramidinin tepesiyle ilişkilidir.
3- Değer Geri Kazanım Modelleri: Bu iş modelleri bir ürünün kullanım sonrası aşaması ile ilgilidir. Amaç, yaşam süresinin sonuna gelmiş ürünlerden değer elde etmektir.
4- Döngüsel Destek Modelleri: Bu iş modelleri, tüm döngüsel ekonomi modelleri ve döngüsel ağların bünyesindeki destekleyici faaliyetleri içerir.
1.4.2 Döngüsel Ekonomi Sınıflandırma Sistemi
Döngüsel Ekonomi Finans Uzman Grubu, dört genel kategori ya da modeliyle ifade edilen 14 döngüsel kategoriden oluşan bir döngüsel bir ekonomi sınıflandırma sistemi önermiştir. Bu gruplar Değer Piramidi İş Modeli Aracı ile uyumludur.
1- Döngüsel Tasarım / Üretim
Döngüsel Tasarım / Üretim modelleri bir ürünün geliştirme aşamasına odaklanır. Ürünlerin döngüsel kaynak verimliliğini artırmayı amaçlar. Ürünler daha uzun süre dayanacak şekilde tasarlanır ve bakımı, onarımı, yükseltmesi, yenilenmesi, yeniden üretimi veya geri dönüşümü daha kolaydır. Dahası, biyo bazlı veya tamamen geri dönüştürülebilir malzemeler gibi yeni malzemeler geliştirilir veya kullanılır.
Bu gruptaki döngüsel kategoriler:
1.a Döngüsel ekonomi stratejilerini mümkün kılan ürünlerin aşağıdaki örneklerdeki gibi tasarımı ve üretimi; (i) kaynak verimliliğinde artış, dayanıklılık, işlevsellik, modülerlik, yükseltilebilirlik, kolay sökme ve tamir; (ii) geri dönüştürülebilir veya kompostlanabilir malzemelerin kullanımı
1.b Döngüsel ekonomi stratejilerini mümkün kılan süreç teknolojilerinin geliştirilmesi ve devreye alınması
1.c Yeniden kullanılabilir, geri dönüştürülebilir veya kompostlanabilir yeni malzemelerin (biyo-bazlı malzemeler de dahil) geliştirilmesi ve sürdürülebilir üretimi
1.d Döngüsel ekonomi stratejileri sağlamak için ürünlerdeki dikkat çeken malzemelerin ikame edilmesi veya önemli ölçüde azaltılması
1.e Hammaddelerin ikincil hammadde ve yan ürünler ile ikame edilmesi
Fairphone
Fairphone, iyi çalışma koşulları, sürdürülebilir tasarım ve yeniden kullanım ve geri dönüşüm gibi dört temaya odaklanarak adil ve sürdürülebilir akıllı telefonlar tasarlayan ve üreten bir sosyal girişimdir. İlk Fairphone geliştirilirken, satın alma ve montaj süreçlerinde sürdürülebilirlik ve çalışma koşullarına odaklanıldı. Sonraki iki modelin geliştirilmesinde (2 ve 3), parçaların kolayca değiştirilmesine veya yükseltilmesine izin veren modüler bir tasarım tercih edildi. Fairphone hala satılıyor, ancak finansal olarak uygun bir döngüsel iş modeli geliştirildi. Fairphone’u hizmet olarak sağlayan bu modelle ilgili öğrenimler, finansal model gibi her türlü bilgi halka açık hale getirildi (Fischer en Achterberg, 2017).
2- Döngüsel (Optimal) Kullanım
Bu iş modelleri, kullanımı optimize ederek ve böylece ömrünü uzatarak ve kaynak tasarrufu sağlayarak bir ürünün kullanım aşamasına odaklanır. Bu iş modelleri, ürün sahipliğini korumayı (bir ürünü satmak yerine hizmet olarak sunarak) ve ürünün kullanım ömrü boyunca sorumluluk almayı (ürün ömrünü uzatan bakım hizmetleri veya eklenebilir özellikler sunarak) mümkün kılar. Bu iş modelleri, ürün satışından sözleşme satışına geçişi içerir.
Bu gruptaki döngüsel kategoriler:
2.a Ömrünü tamamlamış veya atıl durumdaki ürünlerin, taşınırların ve bunların aksi taktirde atık durumuna geçecek bileşenlerinin yeniden kullanılması, onarılması, yenilenmesi, yeniden yapılması ve yeniden üretilmesi
2.b Tasarlanmış ömrünü tamamlamış ürünlerin veya atıl durumdaki taşınmazların (binalar/ altyapı/tesisler) yenilenmesi ve yeniden yapılandırılması
2.c Döngüsel ekonomi stratejilerinin hayata geçmesine imkan tanıyan, finansal kiralama, kullanım başına ödeme, abonelik veya depozito sistemleri üzerine kurulu ürün olarak hizmet, yeniden kullanım ve paylaşım modelleri
2.d Bozulan arazinin kullanılabilir duruma dönmesi için rehabilitasyonu ve terk edilmiş veya yetersiz kullanılan kahverengi alanların imara hazırlık için iyileştirilmesi
Bundles
Bundles çamaşır makinesi yerine yıkama satıyor. Şirket müşterilerine sürdürülebilir bir çamaşır makinesi sunuyor. Aylık sabit bir ücret ve yıkama başına ek bir fiyat ödüyorlar. Bundles, çamaşır makinelerine taktığı akıllı bir sayaçla, kullanımı kontrol edebiliyor. Wash-App'te müşteriler kullanımlarını görebiliyor ve içinde enerji, su ve deterjan tüketimi gibi kalemlerin de olduğu toplam yıkama maliyetlerini azaltmak için ipuçları edinebiliyorlar. Bu, müşterinin maliyetlerini azaltırken makinenin kullanım ömrünü uzatıyor. Bu kombinasyon, çamaşır makinelerinin mümkün olduğunca uzun süre dayanması için finansal bir teşvik oluşturuyor.
3- Döngüsel Değer Geri Kazanımı
Bu iş modelleri, kullanım aşamasından sonra bir ürünün çıktısına ve katma değerine odaklanır. Bu modeller, kullanılmış ürünleri yeni ürünlere veya kullanılabilir bileşenlere veya hammaddelere dönüştürerek gelir elde eder. Bu model için ters lojistiğin geliştirilmesi şarttır.
Bu gruptaki döngüsel kategoriler:
3.a Döngüsel değer tutma ve geri kazanma stratejilerinin hayata geçmesine imkan tanıyan atıkların, atıl parçaların ve malzemelerin ayrı toplanması ve ters lojistiği
3.b Döngüsel değer tutma ve geri kazanma stratejilerine hazırlık olarak malzemelerin atıklardan geri kazanımı
3.c Biyokütle atıklarının ve artıklarının gıda, yem, besin maddesi, gübre, biyo bazlı malzeme veya kimyasal hammadde olarak geri kazanılması ve değerlendirilmesi
3.d Atıksuyun yeniden kullanımı / geri dönüşümü
Blackbear Carbon
Blackbear Carbon, kullanım ömrü dolmuş lastikleri endüstriyel bir ürün olan karbon karasına dönüştürür. Karbon karası esas olarak kauçuk (% 70-80) veya plastik, maskara, boya ve mürekkep pigmentleri için kullanılır. Her yıl, aksi taktirde çöplüklere gidecek ve hatta sağlık sorunlarına neden olabilecek 1,5 milyar otomobil lastiği topluyorlar. Blackbear tarafından geliştirilen proses sayesinde, bir süreç tasarlayıp en az geleneksel tedarikçiler kadar kaliteli bir ürün sunabiliyorlar. Bu nedenle ham maddeye de alternatif oluyorlar (Ewen et al., 2017).
4- Döngüsel Destek Modelleri
Yukarıda tartışılan kategorilerdeki faaliyetler tek başlarına döngüsel ekonomiyi oluşturamazlar. İşbirliği şart. Organizasyonel ağlar sayesinde döngüsel değer ağlarının işbirliğinin ve koordinasyonu desteklenir.
Bu gruptaki döngüsel kategoriler:
4.a Döngüsel ekonomi stratejilerinin hayata geçmesine imkan tanıyan araç, uygulama ve hizmetlerin geliştirilmesi / uygulanması
Circular Service
Circular Service (CiSe) platformu, iş yapmak isteyen ancak her seferinde tekerleği yeniden icat etmek istemeyen döngüsel şirketler için bir dijital ödeme ve yönetim sistemidir. Döngüsel tedarik zincirinin başarısı, zincirin ortakları arasındaki uzun vadeli anlaşmalara, işbirliğine ve güvene bağlıdır. Buna yüksek idari maliyetler ve alışık olmadığımız bir iş yapış mantığı eşlik eder. CiSe Platformu, bu maliyetleri büyük ölçüde azaltmak, gerekli şeffaflığı sağlamak ve finansörlere döngüsel ekonomiyi finanse etmek için yeni yollar sunmak için yeni teknolojiler (blockchain ve akıllı sözleşmeler gibi) kullandı. Sonuçlar umut verici (Achterberg, 2019).
I: CO
I: CO, kullanılmış giyisi ve ayakkabıların toplanması, sertifikalı tasnifi, yeniden kullanımı ve geri dönüşümü için 2009’dan beri çalışan lider bir küresel çözüm sağlayıcıdır. Almanya, Avrupa ve dünya genelinde kullanılmış tekstil ve ayakkabıların toplanması, ikinci el kıyafetlerin sınıflandırılması, yurtiçi satış ve ihracatı ile kullanılmış tekstil ürünlerinin geri dönüşümü konusunda uzmanlaşmış SOEX iştirakı bir kuruluştur. Mağaza içi geri alma sistemi ve iş ortağı kuruluşlar aracılığıyla I: CO, moda markalarına ve perakendecilere ömrü dolmuş ürünler için bir çözüm sunuyor.
Aralarında Levi's, The North Face, Forever 21 ve H&M’in de bulunduğu 60'tan fazla perakende işbirliği bulunuyor.Kullanılan tekstil ve ayakkabıların kapalı döngülerde dolaştığı ve yeni ürünlerin üretiminde tekrar tekrar kullanıldığı bir tekstil endüstrisi oluşturma vizyonuyla çalışıyorlar. I: CO geri alma sistemi bu döngüsel ekonomi yaklaşımının temelini oluşturuyor.
LOOP
TerraCycle, geri dönüşümü zor malzemeleri geri dönüştürülmesiyle bilinen bir geri dönüşüm platformudur. Yakın zamanda Procter & Gamble, Nestle, PepsiCo, Unilever gibi büyük tüketici ürünleri şirketleriyle bir araya gelerek bir sıfır atık platformu kurdu.
Platform’un amacı, Loop’un e-ticaret sitesi üzerinden tanınmış markaların dayanıklı kaplardaki ürünlerinin alışverişine imkan tanımak. Sağlanan hizmet süresince platform, ambalaj atıklarını ortadan kaldırmak için yeniden kullanıma imkan tanımayı hedefliyor. Ambalajlar kullanıldıktan sonra Loop boş kapları toplar ve yeniden kullanıma hazır hale getirmek için hijyenik temizlik uygular.
Döngüsel ekonomi için kategorizasyon sistemiyle ilgili daha fazla bilgiye aşağıdaki rapordan ulaşabilirsiniz:
