Döngüsel Ekonomi İş Modelleri

Şirketlerin süreçlerine döngüsel ekonomiyi uygulayabilmeleri için ortaya çıkan çeşitli iş modeli türleri var. Bu bölümde biri Accenture (2015) ve diğeri Product That Last (Delft University) tarafından ortaya konan 2 farklı kategorizasyon yöntemini inceledik.

1.5.1. Accenture - “Döngüsel Ekonomi El Kitabı” ve “Atıktan Servete”

Accenture, şirketlerin dört atık türünü (kaynak, kapasite, yaşam döngüleri ve gömülü değer) ele almalarına yardımcı olmak ve kaynak tüketimiyle büyümeyi birbirinden ayırarak döngüsel bir değer zinciri oluşturmak için beş iş modeli tespit etti. Kullanılan 5 iş modeli aşağıdaki gibidir;

1) Döngüsel Girdiler

Aslında, döngüsel girdi veya döngüsel tedarik, doğrusal kaynak türünün döngüsel bir alternatifle değiştirilmesi anlamına gelir. Bu iş modeli, yenilenebilir enerji, biyo bazlı veya mümkünse tamamen geri dönüştürülebilir malzemelerin doğrusal olanların yerine kullanılmasını önerir.

NatureWorks®

Natureworks, döngüsel malzemeler sağlayan bir kimyasal üretim şirketidir. Natureworks, yüzde 100 yenilenebilir kaynaklardan elde edilen, piyasada bulunabilien biyo-polimerler sunmaktadır. En iyi teknolojileri kullanarak bitkilerin sera gazlarını laktik aside dönüştürmesini sağlıyorlar. Natureworks’ün biyopolimerleri maliyet ve performans bakımından petrol bazlı ambalaj malzemeleri ve elyaflarla rekabet eder durumda. Ürün, ambalaj malzemesinden plastik şişelere kadar birçok son üründe kullanılıyor.

Nike

Nike çok uluslu bir ayakkabı ve giyim firmasıdır. Nike doğal deri alternatifi yenilikçi deri malzeme üretmek için nihayetinde depolama alanlarına giden deri elyafları geri kazanıyor. Yeni üründe en az %50 geri kazanılmış malzeme kullanıyor. Bu üretim, suyla çalışan işlemlerin etkisini azaltıyor ve geleneksel deri üretimine kıyasla daha az karbon ayak izine sebep oluyor.

Adidas

Avrupa'nın önde gelen spor giyim üreticilerinden Adidas, ürün gamında sürdürülebilir malzeme kullanımını artırıyor. 2024'ten itibaren her üründe ve bir çözümün bulunduğu her uygulamada sadece geri dönüştürülmüş polyester kullanılacak.

2) Paylaşım Platformu

Bu iş modeli, ürün sahiplerini ürünü kullanmak isteyen kişi veya kuruluşlarla biraraya getiren bir platform sağlar. İş modeli, ürünlerin kendisini sunmak yerine, dijital teknolojileri kullanarak kaynakların kiralanmasını, paylaşılmasını, veya değiş tokuş edilmesini kolaylaştırır. Tüm atıl, kullanılmayan büyük ve küçük eşyalar, paylaşımlı platform modelleri ile kiralanır ve değiş tokuş edilir. Kullanım, erişim veya ortak sahiplik yaklaşımıyla kullanım oranlarını artırır.

Stokartı

Stokartı, inşaat, madencilik, endüstri gibi dijitalleşmenin en az olduğu sektörlerde dijitalleşmeyi sağlayarak envanterdeki fazla stok ve varlıkların satışını sağlayan bir girişimdir. Yenilikçi B2B yaklaşımı ile stokartı, şirketlerin ticari adını korurken fazla malzeme ve varlıkların satışı ve ihracatı için gereken her türlü listeleme, talep toplama, dijital pazarlama, e-mail duyurularını gerçekleştirir. Şu anda dünya çapında 53 ülkeden 500 üyesi ve 16.000 stok ürünü bulunuyor.

Airbnb

Airbnb, paylaşım ekonomisinin en bilinen örneklerinden biridir. Müşteriler, atıl kapasitelerinden veya kullanılmayan veya yetersiz kullanılan varlıklara erişim elde ederler. Airbnb ekstra alanlarını paylaşmak isteyen insanları bir araya getiren bir ağ sağlar.

3D Hubs

Amsterdam merkezli 3D Hubs, makerlar ve 3D yazıcı sahipleri için işbirliğine dayalı bir üretim platformu sunuyor. 3D Hubs’ın platformunu kullanarak, 3D yazıcısı olan herkes, çevrelerine özelleştirilmiş, yerel olarak üretilmiş ürünler sağlayabilir. 3D Hubs, yazdırma kapasitesiyle bu hizmete erişmek isteyen kullanıcıları bir araya getirerek 3D Hubs, 3D yazıcı pazarına dinamizm getiriyor ve bir yazıcının daha fazla kişiye hizmet vermesini sağlıyor. 3D Hubs’ın haritasını kullanarak, kullanıcılar yakınlarındaki bir 3D yazıcıyı seçebilir ve malzeme, teslim süresi ve fiyatlandırma açısından tekliflerini inceleyebilir.

3) Hizmet Olarak Ürün:

Bu model, satış hacmi yerine ürünlerin performansına odaklanır. Şirketler, ürünün sunduğu avantajları hizmet esasına göre satarken kullanım sonunda bakım ve onarım süreçlerinden sorumlu olur. Ürünler, bir kira veya kullandığın kadar öde benzeri bir düzenlemeyle kullanılır ve müşteriler kullanıma bağlı olarak ürüne ödeme yaparlar. Bu model ürünleri kullanımda tutarak, kaynak verimliliğini artırır.

Mud Jeans

MUD Jeans, 2013 yılında yenilikçi bir “Kot Kirala” konseptini ortaya attı ve abonelerine kot satın almak yerine kiralama imkanı verdi. Bu konseptte müşteriler kotlara sahip değildir ve herhangi bir bakım ve onarımla uğraşmak zorunda kalmazlar. MUD Jeans içinde temizlik, bakım ve onarımın da bulunduğu tam kapsamlı bir kiralama hizmeti sunar. Şirket, eş zamanlı olarak daha uzun ömürlü kot pantolon geliştirmek için ayrıca çalışmalar yapar. Dolayısıyla, malzemenin mülkiyeti fikrine meydan okur ve tüketicinin işlev dışında herhangi bir endişesi olmamasını sağlar. Tasarım ve malzeme seçimiyle kotlar çok sayıda kişi tarafından birkaç kez kullanılabilir ve iade edilenler ürün ömrünü uzatmak için tamir edilebilir veya yeni bir kot üretiminde kullanılacak değerli malzemelere haline getirilebilir. MUDJeans kiralama modeli temel olarak aşırı üretimi ve aşırı tüketimi önlemeyi amaçlar. Tüketiciler kotları sahip olmadan kullanabilir ve bir süre sonra geri verebilirler. Bu aynı zamanda MUD Jeans ürünlerini kullanım ömrü sonunda geri toplamanın ve hammaddenin değerini korumanın bir yoludur. Ters lojistik ve mekanik geri dönüşüm sistemleri ile kaynak verimliliğini artırarak döngüyü kapatıyorlar.

Signify

Philips Lighting'in şirket adı olan Signify, aydınlatmada dünya lideridir ve yüksek kaliteli, enerji tasarruflu aydınlatma ürünleri, sistemleri ve hizmetleri sunar. Döngüsel ekonomi ilkelerini ürün ve sistemlerine uygulayan Signify, sürdürülebilir teknolojilere artan talebi karşılamak için benzersiz hizmetler sunuyor.

Müşterilerin ürünün kendisinden değil hizmetinden faydalanmasını sağlamak için ürünü satmak yerine aydınlatma sistemlerini kullandırıyorlar. Bunu yapabilmek için, uygulamalarında enerji verimliliğini dikkate alıyorlar ve ürünlerin uzun / uzatılabilir bir ömre sahip olmalarına ve geri dönüştürülebilirliğe önem veriyorlar.

4) Ürün Kullanım Süresinin Uzatılması:

Ürün Ömrünün Uzatılması iş modelinde ürün yaşam süresi boyunca gelir getirir ve dolayısıyla ömrü uzar. Bu modelde dayanıklılık, kalite ve işlevsellik gibi ürün özellikleri daha değerlidir. İş modelinde ürün ömrünün uzatılmasına yönelik onarım, yeniden işleme, yükseltme ve yeniden satış gibi bir dizi uygulama bulunur.

Schneider Electric

Schneider, çok uluslu bir enerji yönetimi şirketidir ve döngüsel ekonomiyi faaliyetlerinde etkin olarak kullanır. Onarım yoluyla ürün ömrünü uzatarak yeni sistemleri teşvik etmek döngüsellik yaklaşımlarından biridir. Bu amaçla Schneider Electric, panolarının kullanımını uzatmak için onları onarır, geliştirir veya yeniler. Bu, yeni kurulumlarda % 65'e varan maliyet tasarrufu ve Co2 emisyonlarının ve su tüketiminin önlenmesiyle sonuçlanır.

Patagonia

Patagonia tanınmış bir Amerikan dış giyim firmasıdır. Şirket, kullanılmış giysilerini “Worn Wear Program” (Giyilmiş Kıyafet Programı) ile satmakla kalmıyor, aynı zamanda müşterilerine profesyonel onarım hizmeti de sağlıyor. Son zamanlarda, onarım kılavuzları, nasıl yapılır rehberleri gibi eğitici içerikler sağlayan topluluk tabanlı bir platform olan iFixit ile bir işbirliğine gittiler. Bu işbirliği ile iFixit, hasarlı Patagonia kıyafetlerinin onarımı için adım adım talimatlar ile birlikte bir ürün bakım kılavuzu sunuyor.

5) Kaynak Geri Kazanımı

Bu model değer zincirinin son aşamalarına odaklanır. Başka bir deyişle, mevcut uygulamalarında artık işlevsel olmayan atıklardan veya yan ürünlerden kullanılabilir kaynakların geri kazanımı bu modelin konusudur. Geri dönüşüm, ileri dönüşüm veya aşağı dönüşüm, bu model altında uygulanan ana süreçlerdir. Farkklı amaçlarla kaynakları tekrar hayata döndürerek ve gelir potansiyellerini yeniden etkinleştirerek atık kavramını ortadan kaldırır.

Darwin’s Botanical

Darwin’s Botanical Kasım 2015’te kuruldu. Çalışma alanları herhangi bir kimyasal madde kullanmadan bitkilerden ve gıda atıklarından çıkarılan renklerle kumaşlara el boyaması yapılmasıdır. Sadece % 100 doğal elyaf kullanırlar. Kafeler, restoranlar, yemek şirketleri ve yerel çiçekçilerle işbirliği yaparak atıklarını boya üretiminde kullanmak için topluyorlar. Ürün gamında fular, saç bantları, saç sargısı, papyon gibi aksesuarlar bulunur.

Arkim

Arkim Kimyasal Maddeler 2011 yılında Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'ndan “Yumurta Kabuğu Ekstraktından Doğal Antibakteriyel” in geliştirilmesi için mali destek alınarak kuruldu. Proje kapsamında potasyum sorbat, sodyum benzoat ve natamisin gibi halihazırda kullanılan kimyasalların yerine yumurta kabuğu tozu kullanarak “ArCa Doğal Antibakteriyel” adlı yeni bir gıda koruyucu çözeltisi geliştirdiler. Arkim, patentli % 100 doğal gıda koruyucusu üreten dünyadaki ilk şirkettir.

Laska

Laska yenilikçi, çevreye duyarlı ve sürdürülebilir üretim yaklaşımlarıyla ömrünü tamamlamış lastikleri ileri dönüştüren bir yüksek teknoloji firmasıdır. Dünyada her yıl en az 1.5 milyar atık lastik ortaya çıkmaktadır. Bir kısmı yakılan bir kısmı doğaya atılan bu lastiklerin etkili şekilde değerlendirilmiyor oluşu ciddi çevresel problemlere sebep olur. Karbondioksit emisyonları, buna bağlı iklim değişikliği ve küresel ısınma, doğal kaynakların kirlenmesi bu sorunlardan bazılarıdır. Laska olarak patentlenebilir teknolojimiz ve benimsediğimiz döngüsel ekonomi anlayışı ile atık lastikleri dönüştürerek onlardan temel iki ürün elde ediyoruz: karbon siyahı ve yenilenebilir yakıt. Üretimimizle, geleneksel üretim yöntemleriyle fosil yakıtlardan elde edilen bu iki ürünü biz atık lastikleri değerlendirerek elde ediyoruz. Bu sayede fosil yakıt kullanımının kirli ve maliyetli sonuçlarının önüne geçiyoruz. Atık lastiklerin çevre üzerindeki olumsuz etkilerini ortadan kaldırırken onları ekonomiye geri kazandırıyoruz. Yani, atık lastikleri dönüştürerek hem onların hem de gezegenimizin kaderini değiştiriyoruz.
Laska'nın çözümü, Birleşmiş Milletler'in 17 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefinden 7'sine katkıda bulunuyor.

1.5.2. Delft- Product that Last

1. Klasik Uzun Ömürlü Model

Bu model uzun ömürlü yüksek kaliteli ürünler sunar. Ana gelir kalemi yüksek bir fiyattan satılan, uzun kullanım ömürlü, yüksek kaliteli ürünlerdir. Model, uzun ömürlü kullanım için servis ve onarıma ihtiyaç duyar. Bu modelde, itibar ve güven en önemli konulardır.

Victorinox

Victorinox'un orijinal İsviçre çakısı gerçek bir klasiktir ve 1890'da üretilen ilk bıçaktan beri yüksek kalitesi ve uzun ömürlü nitelikleriyle bilinir.

Ordu çakıları perakendeciler aracılığıyla satılan klasik uzun ömürlü bir üründür. Kırılırsa onarım hizmeti sunarlar, böylece daha fazla hammadde israfını önlerler.Tüm dünyadan insanların, güvenlik güçlerinin ve hatta NASA astronotlarının bile Victorinox ürünlerine güvendiği belirtiliyor.

Lego

Lego, Batı dünyasında yetişen hemen hemen her çocuğun bildiği bir üründür. Aklınıza ne gelirse inşa edebileceğiniz mavi, kırmızı, yeşil, beyaz ve sarı renkli küçük plastik parçaların oluşturduğu küçük standart yapı taşlarından oluşur. 1949'da kurulan Lego o günden beri büyüyor ve genişliyor. Şubat 2015'te 'Dünyanın en güçlü markası' unvanını aldılar. Lego, çocukların (ve yetişkinlerin) yaratıcı olmaları ve sökme ve birleştirme kolaylığı sayesinde formda özgürlüğü tekrar tekrar keşfetme imkanı sunan bir araç yarattı. Çalışanlarını her zaman kaliteyi her şeyin üstünde tutmaya teşvik etmek için Lego’nun kullandığı slogan “yalnızca en iyi en iyidir”. Bu durum ürünün kendisinde de görülebilir; yüksek kalitesi nedeniyle uzun ömürlüdür.

2. Hibrit model

Hibrit modeller, yalnızca birlikte çalışan iki farklı ürün türü içerir. Model, dayanıklı bir ürün kısa ömürlü değiştirilebilir parçaya tamamen bağımlı olduğunda ortaya çıkar. Ana gelir hızlı dönen sarf malzemelerinin satışından elde edilir.

gDiapers

gDiapers, Cradle-to-Cradle (beşikten beşiğe) sertifikalı, Amerika merkezli yıkanabilir bebek bezi markasıdır. İçinde “Biyo”, kompostlanabilen parçalara sahip veya kahverengine boyanmış çocuk bezlerinin de olduğu birçok tek kullanımlık çocuk bezinin aksine, gDiapers polipropilen veya polietilen içermez. Evde kompostlanan tek kullanımlık parçalar (sadece ıslak olanlar) kullanılabilir bir humus yaratır. Piyasada bu iddiaların tümünü yapabilen başka tek kullanımlık bebek bezi yoktur. Ayrıca gDiapers, gPant ile birlikte, tamamen yeniden kullanılabilir bir sistem oluşturan eklenebilir bir bez imkanı sunar. Gdiapers, bebekler için yumuşak ve nefes alabilen uygun fiyatlı, erişilebilir bir bebek bezidir. Üretimi ve bertarafı sırasında çevreyi tüketmek yerine onu yeniler. Bebek bezinin tek kullanımlık parçaları % 75'ten fazla selüloz bazlıdır. gDiaper, tüketicinin bebek bezinin iç kısmını (tek kullanımlık parçaları) değiştirmesine izin vererek mesajını güçlü bir şekilde verir. Bu nedenle gPant, sınırlı bir ömre sahip değiştirilebilir bir parçaya bağımlıdır.

3. Boşluk dolduran modeli

Bu model, yaşam süresi boyunca ürünlerde ortaya çıkan değer boşluklarından faydalanır. Bu modelde faydalanıcılar, mevcut veya artık malzemelerin geri kazanılması veya yeniden kullanılmasıyla değeri yakalayanlardır ve genelde ürünlerin sahibi değildir. Ana gelir, ürün bileşenlerinin yaşam süreleriyle bağlantılı olarak ürün, parça ve hizmet satışından elde edilir. Boşluk dolduran modeli üç seçenek sunar; onarım, ikinci el ve geri kazanım.

Freitag

Freitag, Zürih transit kavşağındaki çok renkli yoğun trafikten esinlenen Zürih merkezli bir girişimdir. Kullanılmış kamyon tentelerinden, elden çıkarılmış bisiklet iç lastiklerinden ve araba emniyet kemerlerinden bir postacı çantası yarattılar. Freitag'ın amiral gemisi bu malzemelerden ürettiği çantaları. Her çanta dayanıklı, geri dönüştürülmüş ve benzersiz.

Çantalarıyla ünlüdürler, ancak aksesuarlara ek olarak kadın ve erkek giyimi de dahil olmak üzere ürün yelpazelerini zaman içinde genişlettiler. Ürettikleri tüm giysilerdeki malzemeler doğal ve bioçözünür.

The North Face

The North Face bir Amerikan outdoor eğlence ürünleri şirketidir. Şirket, The North Face Renewed adlı yenilikçi bir alım-satım programı başlattı. The North Face Renewed, keşfedilmek üzere yenilenmiş kıyafetler koleksiyonudur. Bu modeli uygulayabilmek için North Face geri alma ve onarım / bakım sistemi kurdu. İkinci el ürünleri topladıktan sonra onları yenilediler ve tekrar satmak üzere piyasaya sürdüler. Tüm yenilenen giysilerin mükemmel kalite ve performansı ve dünyaya daha az etkileri var.

4. Erişim Modeli

Bu modelde, sahiplik erişimi sağlayanda kalır. Müşteriler sınırlı bir süre ürünlere erişim sağlarlar ve genelde kısa vadeli mülkiyetleri bulunur. Ürünler sırayla kullanılır ve ana gelir kalemi erişim için sık yapılan ödemelerdir.

Vigga

Danimarkalı giyim şirketi Vigga , giyim endüstrisinin geleneksel iş modeline meydan okuyor. Bebekler ve küçük çocuklar için abonelikle işleyen bir koleksiyonu olan Vigga, müşterilerin çocukları için her zaman doğru beden kıyafete sahip olmalarını sağlıyor. Giysiler, her giysinin birkaç kez kullanıldığı, düşük bir çevresel etki sağlayan döngüsel bir sistemle geri dönüştürülüyor.

Vigga’nın iş modeli sayesinde, tüketici kaliteli, sürdürülebilir ve ekolojik ürünlere ekonomik üyelik modeli ile kolayca erişim sağlayabiliyor. Giysilerin alternatif kullanım döngüsü firmaya güçlü bir nakit akışı sağlıyor. Vigga, bu model ile çevresel ayak izinin de %80 oranında azaltıldığını belirtiyor.

5. Performans Modeli

Bu modelde ana odak, ürünün kendisinden ziyade performansındadır. Genellikle kullanıcılar, sunulan hizmetin kalitesi ile ilgilenir bu da hizmet sağlayıcının sorumluluğundadır. Ana gelir kalemi sağlanan performansa karşılık alınan ödemelerdir.

Martı

Dünya genelinde tüm araba yolculuklarının %40 kadarı 5 km altı mesafeler için yapıldığı ve araba ile yapılan yolculuklarda harcanan yakıtın ortalamada sadece %2'si yolcuları taşımak için kullanıldığı belirtiliyor. Kısa mesafeli yolculuklara çevre dostu bir alternatif sunmayı amaçlayan Martı girişimi, hem yakıt hem de bütçede tasarruf sağlıyor. Bir elektrikli scooter kiralama/ paylaşım uygulaması olan Martı, kullanıcılara elektrikli araçlarla ucuz, eğlenceli ve çevre dostu yolculuk imkanı sağlıyor. Kullanıcı scooter’ı kullandığı süre üzerinden ücretlendiriliyor.